Denken en voelen. Deze 2 elementen staan centraal in de roman Narziss en Goldmund van Hermann Hesse. Het mooiste komt dit naar voren als Narziss en Goldmund bij elkaar zijn aan het einde van de roman. Goldmund vraag aan Narziss hoe het met Rebekka is.
Het gesprek komt op de Jodenvervolging en of iemand als Narziss dit tegen zou houden. Goldmund denkt aan de vervolgingen van Joden en de gruwelen van de pest. Dan corrigeert Narziss hem, zeker hij heeft gelijk…
Maar op één punt maak je een grote vergissing: je denkt dat wat je zoëven onder woorden bracht gedachten zijn. Maar dat zijn het niet, het zijn gevoelens! Het zijn de gevoelens van iemand, die wordt beziggehouden door de gruwelijke kanten van het bestaan. (234)
Daar staat tegenover dat deze gedachten snel verdwenen zijn als je op je paardje door de wereld rijdt. De vlucht uit deze naargeestige wereld. De pest en Jodenvervolging zorgen er bij Goldmund niet voor om niet zijn eigen gang te gaan. Hij steekt zijn hoofd in het zand!
Al zijn er meer manier om uit de gruwelen te treden. De kunst vervult zo’n rol bijvoorbeeld. Het heeft van Goldmund een kunstenaar gemaakt, terwijl Narziss in zijn geestelijke wereld weinig aandacht heeft gehad voor de aardse dingen. Goldmund loopt ervan over.
Herman Hesse weet in zijn roman op een mooie manier deze 2 werelden bij elkaar te brengen. Het maakt Narziss en Goldmund tot een verhaal dat wonderlijk mooi in balans is door dit fraaie contrast.
Hermann Hesse: Narziss en Goldmund. Oorspronkelijke titel: Narziss en Goldmund. Vertaald door Pé Hawinkels. 23e druk. Amsterdam: De Arbeiderspers, 1992 [1970]. ISBN: 90 295 1989 4. 274 pagina’s. Prijs: € 29,99.Bestel
Het begin van de roman Narziss en Goldmund spreekt zo mooi tot de verbeelding. Het opent met de kastanjeboom bij de poort van het klooster in Mariabronn.
De opening van de roman is magistraal, zinnen om van te genieten en die je uitdagen om het verhaal te gaan lezen. Sterker nog: ze verleiden je en trekken je het verhaal in. Het is een verschrikkelijk mooie (en vooral lange) zin zoals je die maar weinig tegenkomt. Een eerste zin om nooit te vergeten:
Voor de poort van het klooster Mariabronn, met haar op tweelingzuiltjes rustende ronde boog, vlak bij de weg, stond een kastanjeboom. een vereenzaamde zoon van het Zuiden, onheuglijk lang geleden meegebracht van een pelgrimstocht naar Rome, een kastanje van een edel soort, noest van stam; hartelijk breidde zijn kruin haar rondingen uit boven de weg, ademde met ruime longen in de wind, liet in het voorjaar, als alles groen was, als zelfs de notebomen in de kloostertuin reeds getooid waren met prille, rossige blaadjes, nog geruime tijd op haar bladeren wachten, deed vervolgens, ongeveer in de periode dat de nachten het korst zijn, vanuit de balderbundels de matte, witgroene stralen opbloeien van haar zonderlinge bloesem, die zulk een suggestieve, zulk een tegelijk drukkende en pikante geur verspreidden, en liet in oktober, nog nadat fruit- en wijnoogst achter de rug waren, in de herfstwind uit haar geleidelijk geel wordende bladerkroon de stekelige vruchten vallen, die niet ieder jaar rijp werden, waar de jongens uit het klooster elkaar om in de haren zaten, en die door de uit Frans-Zwitserland afkomstige subprior Gregor op zijn kamer in het haardvuur gepoft werden. (5)
Een heel lange zin, maar heel erg mooi. De verteller heeft het hier over een tamme kastanje, waarvan je de kastanjes kunt opeten. De ‘onedele’ paardenkastanje krijgt namelijk veel eerder bladeren en prachtige bloemen. De bloemen in de vorm van heuse kaarsen, rustend op een bladerbed van toorsen. Sorry, ik merk dat de beeldende schrijfstijl van Hesse mij aansteekt.
In het fragment verwoordt de verteller wel de hele thematiek van de roman. Het plaatst natuur tegenover cultuur, zinnelijkheid tegenover het geestelijke, maar ook het aardse tegenover het hemelse.
Zo trekt de verteller je het verhaal in om nooit meer te vergeten. De boom komt overigens nog een keer terug als Goldmund terugkeert in het klooster Mariabronn:
Met een teder gebaar raakte Goldmund de stam aan, en bukte zich naar een van de stukgesprongen, stekelige schillen, die, bruin en uitgedroogd, op de grond lagen. (239)
Een mooi spel van de verteller met het onderwerp van de roman, waarbij de kastanje symbool staat voor het verleden van Goldmund. De kastanje die verderop nog terugkomt om te verwijzen naar de loop van de tijd. Het haalt op een aantrekkelijke manier de lezer weer bij de les.
Hermann Hesse: Narziss en Goldmund. Oorspronkelijke titel: Narziss en Goldmund. Vertaald door Pé Hawinkels. 23e druk. Amsterdam: De Arbeiderspers, 1992 [1970]. ISBN: 90 295 1989 4. 274 pagina’s. Prijs: € 29,99. Bestel
Best veel over gelezen, de roman Narziss und Goldmund van de Duits-Zwitserse schrijver Hermann Hesse. Een boek dat in 1935 verschenen is. In het licht van zijn tijd al een vooruitstrevend boek en na de dood van Hermann Hesse waanzinnig populair geworden.
De insteek van deze roman gaat over 2 mannen, Narziss en Goldmund. De eerste is een slimme jongeman. Hij weet zich als novice snel op te werken in het klooster Mariabronn. Slim en geleerd als hij is, onderwijst hij de leerlingen in het Grieks, waaronder de nieuwkomer Goldmund.
Goldmund is een tegenhanger van de novice Narziss. De jongen krijgt les van Narziss, maar lijkt in niets op hem. Is Narziss geleerd, Narziss heeft aandacht voor het aardse. Daarom houdt de jongen het ook niet zo lang uit in het klooster. Het vrouwelijk schoon trekt aan hem en hij verlaat het klooster met medeweten van Narziss.
Dan verschuift het perspectief van de verteller naar Goldmund. De lezer volgt hem op zijn zwerftochten. Steeds als de jongeman ergens langere tijd kan blijven of hij op een andere manier verdienstelijk is, dan gaat het aan hem knagen. Korte tijd later verdwijnt hij weer. Geleid door de honger naar het zwerven of door het verlangen naar een vrouw. De vrouw wordt door de verteller gesymboliseerd in de zoektocht van Goldmund naar zijn moeder:
Hij wist zonder dat hij het zich eigenlijk bewust was of onder woorden had kunnen brengen, – het was een besef, dat dieper zat, in zijn bloed – dat zijn levensweg die van zijn moeder was, van de wellust en de dood. De vaderlijke kant van het leven, de wil en de geest, daar hoorde hij niet thuis. (148/9)
Daarmee levert Hermann Hesse met zijn roman een aangrijpend verhaal op waar je langer over kunt nadenken. Oogt de roman in het begin nog als een schelmenroman, later wordt het meer en meer een ontwikkelingsroman dat zo mooi het lichamelijke (Goldmund) tegen het geestelijke (Narziss) zet.
Het verhaal van Hermann Hesse verwoordt op een onvergetelijke manier waarmee veel mensen worstelen. Het zinnelijke tegenover het lichamelijke. 2 werelden die eigenlijk een eenheid vormen en laten zien dat leven om allebei de elementen vraagt.
Hermann Hesse: Narziss en Goldmund. Oorspronkelijke titel: Narziss en Goldmund. Vertaald door Pé Hawinkels. 23e druk. Amsterdam: De Arbeiderspers, 1992 [1970]. ISBN: 90 295 1989 4. 274 pagina’s. Prijs: € 29,99.Bestel
Het absolute hoogtepunt van de dubbelcd ligt bij de titelsong, de koraalfantasie op het Lutherlied ‘Ein feste Burg ist unser Gott’ van Michael Praetorius. Het strijdlied van de Reformatie, steevast gezongen op Hervormingsdag. De muziektheoreticus Praetorius is vooral bekend van zijn koorwerken, maar Bart Jacobs laat hier een koraalfantasie horen dat zijn weerga niet kent. Wat een prachtig werk. Het staat daarmee onbetwist aan het begin van de rijke traditie van Noord-Duitse koraalfantasieën als van Scheidemann, Scheidt en niet te vergeten Matthias Weckmann.
Namen om wie je niet heen komt, die allemaal terecht zijn opgenomen op de dubbelcd: Samuel Scheidt (1587 – 1654) en Heinrich Schütz (1585 – 1672). De 2e cd is samengesteld rond de Lutherse mis. Het bevat alle elementen waaruit in de Lutherse traditie de liturgie is samengesteld. Het opent met het Deutsches Magnificat van Heinrich Schütz, gevolgd door de Deutsche Messe van Christoph Bernard (1628 – 1692).
Deutsche Passion
Verrassend element is de Deutsche Passion van Joachim Burck (1546 – 1610) waarin duidelijk de kerkmuzikale praktijk van de gezongen passie tot uiting komt. Het legt een mooie link naar de latere passies zoals Bach deze componeerde. Hier bevat het alleen nog de tekst uit het evangelie gezongen, zonder koralen en aria’s.
Ook op de 2e cd pronkt een koraalfantasie. Dit keer van een andere Praetorius, Hieronymus. Geen familie overigens van die andere, Michael. De koraalfantasie over Christ unser Herr zum Jordan kam. Evenaart niet helemaal de koraalfantasie van de 1e cd, maar komt wel akelig dichtbij. Heerlijk om naar te luisteren.
Schütz
Wat samensteller en artistieke leider Jérôme Lejeune vooral demonstreert met deze cd’s is dat de vocale muziek heel mooi klinkt samen met het orgel. De muziek van Schütz wordt vaak met ensembles gespeeld, wat in de kerkmuzikale praktijk heel vaak zo gedaan werd. Alleen zou het goed kunnen in de wat minder toebedeelde plaatsen vaak alleen met orgel gespeeld werd.
Bart Jacobs speelt de solowerken en begeleidt soms bij de vocale werken. Het deel van de grote koorwerken wordt begeleid door Haru Kitamika op een orgelpositief. De begeleiding van de koorwerken doet Bart Jacobs op het Thomas-orgel in Gedinne (Ardennen, tegen Franse grens). Dit instrument is geïnspireerd op kleinere orgels van dé Duitse orgelbouwer uit de barok Silbermann.
Op het grotere Thomas-orgel in het Franse Ciboure speelt Jacobs de solowerken. Een imposant instrument dat meer op de Nederlandse traditie is geënt. Verraden de registerbenamingen en de klank. Alleen misschien is het pedaal wat meer Duits georiënteerd. Het 5 jaar oude instrument klinkt vooral door de oude stemming innemend. Al
Achtergrondinformatie
Overigens mis ik dat wel in het zeer uitgebreide boekje waarin de cd’s zitten, de achtergrondinformatie bij de orgels en de keuze van deze instrumenten. Er had natuurlijk ook op historische Duitse orgels gespeeld kunnen worden zoals in Tangermünde of Katharinenkirche te Hamburg. Of minder vanzelfsprekende veel kleinere instrumenten.
Neemt niet weg dat met name het instrument in Ciboure, in de Franse Pyreneën, erg overtuigend klinkt. Al is de ruimte waarin het instrument staat tamelijk droog. Het is fraai geïntoneerd, meer Noord-Duits dan Nederlands vind ik, en ook met rijke afwisseling in registraties geeft Bart Jacobs een mooi beeld van dit orgel.
Soli Deo Gloria
Soli Deo Gloria, Alleen God de eer, is wel de lijfspreuk van Maarten Luther, maar in onze tijd draait het toch ook om de personen. Wat meer informatie over de uitvoerders van deze cd, zou wel een rijkdom geweest zijn. Dat geldt niet alleen voor Bart Jacobs en Lionel Meunier, maar ook voor de zangers van Vox Luminis. Een koor van wereldformaat.
Ein feste Burg ist unser Gott, Luther and the Music of the Reformation. Vox Luminis, o.l.v. Lionel Meunier. Bart Jacobs, Thomas-orgel in Ciboure. Label: Ricercar, RIC 376 (2cd). Speelduur: 2:35:00. Met boek 104 pagina’s. Prijs: € 33,00. Bestellen
Dit jaar is het 500 jaar geleden dat een redelijk onbekende monnik in het Duitse stadje Wittenberg zijn 95 stellingen op de deur van de slotkerk timmerde. Het was Maarten Luther die met deze daad op 31 oktober, de dag voor Allerheiligen, een revolutie in de katholieke kerk bezorgde.
De Schotse hoogleraar Andrew Pettegree moderne geschiedenis is een expert op het gebied van boekdrukkunst. Hij heeft de levensgeschiedenis van Maarten Luther herschreven in het boek Het merk Luther. Hierin beziet hij de Duitse reformator vanuit het nieuwe fenomeen in Europa: de boekdrukkunst.
Hoe is het mogelijk?
Hij vraagt zich af hoe het mogelijk is dat een tamelijk onbekende monnik in een kleine stad, tot de bekendste persoon van Duitsland en een groot deel van Europa weet te worden. Dat dankt hij met name aan de boekdrukkunst. Maarten Luther weet op een buitengewoon handige manier deze techniek in te zetten voor de nieuwe beweging waarvan hij de grondlegger is: de Reformatie.
Het verhaal van Andrew Pettegree is heel fascinerend. Juist Wittenberg heeft met zijn nieuwe universiteit en heel slecht georganiseerde drukkers een gering bereik voor Luther. Toch weet hij vanuit deze plek waar hij de rest van zijn leven zal blijven wonen, een grote beweging op te zetten die tot op de dag van vandaag zijn invloed heeft op de maatschappij.
Effectief inzetten boekdrukkunst
Maarten Luther zet in zijn strijd de boekdrukkunst zeer effectief in. Zo bestrijdt hij niet de vele roofdrukken die er van zijn werk uitkomen. Zelfs al zijn ze wat van wat mindere kwaliteit dan hij zou willen. Het helpt bij de verspreiding van zijn opvattingen en dat ziet hij goed in. Het levert hem een grote bekendheid op.
Andrew Pettegree: Het merk Luther. Hoe een monnik vanuit het niets zijn stadje tot het centrum van de boekdrukkunst maakte en zichzelf tot de beroemdste man van Europa – en de Reformatie aanzwengelde. Oorspronkelijke titel: Brand Luther. Nederlandse vertaling Frits van der Waa. Amsterdam/Antwerpen: uitgeverij Atlas Contact, 2016. ISBN: 978 90 450 31644. 432 pagina’s. Prijs: € 29,99. Bestel
Soms brengen mensen je op ideeën. Het lezen van de leesvoornemens van anderen, wil daarbij wel helpen. Zo las ik het voornemen van iemand om Lotte in Weimar van Thomas Mann te gaan lezen. Het laatste boek dat ik las van Thomas Mann was ergens tijdens mijn studie literatuurwetenschap.
Zo las ik Doctor Faustus en de prachtige novelle De dood in Venetië. Het laatste kwam terecht in een scriptie waarin ik het boek met de film vergeleek. Het leverde interessante inzichten op. De Toverberg en de Buddenbrooks bleven op het nachtkastje staan. Ik had zoveel andere mooie boeken te lezen.
Lotte in Weimar proberen
Waarom zou ik het weer niet eens proberen? De roman Lotte in Weimar geldt als Thomas Manns meest humoristische boek. En dat is het. Het is een ontzettend grappig boek, alleen ontdek je dat niet meteen aan het begin. De humor is subtiel en vraagt wel wat extra verbeelding van de lezer.
Thomas Mann heeft een heel roman gecomponeerd rond 1 zinnetje uit het dagboek van Goethe: ‘Lotte in Weimar’. Het refereert naar het bezoek van Charlotte Kestner-Buff aan de stad waarin Goethe 50 jaar van zijn leven heeft gewoond.
Model voor gelijknamig personage
Lotte heeft model gestaan voor het gelijknamige personage in Goethes debuutroman Die Leiden des jungen Werthers. Een boek dat insloeg als een bom en Goethe in 1 keer beroemd maakte. Ze is verloofd met Johann Christian Kestner maar de jonge Goethe is smoorverliefd op haar. Hij vertrekt uiteindelijk zonder haar gedag te zeggen en schrijft zijn roman. In de roman laat hij de romanheld zelfmoord plegen.
Als Lotte Weimar aandoet, is de belangstelling voor haar bijzonder groot. Het ontaardt bijna in een hysterie rond haar persoon. Of zoals ze het zelf zegt tegen dr. Riemer:
En nu behoor ik tot de literatuurgeschiedenis, een voorwerp van studie en pelgrimage en een Madonna-figuur in een nis in de kathedraal van de mensheid waarvoor de menigte zich verdringt. Dat was mijn lot, en als ik die vraag mag stellen, dan vraag ik me af hoe ik daar terecht ben gekomen. Moest dan die jongen die mij in verleiding en verwarring bracht, één zomer lang, zó groot worden dat ik samen met hem groot ben geworden en mijn leven lang wordt vastgehouden in de spanning en pijnlijke overdrijving waarin zijn zinloze avances me destijds hebben gebracht? (105/106)
De oudere Goethe
Het boek van Thomas Mann zinspeelt op allerlei aspecten van de oudere Goethe. Zijn vrouw is kortgeleden overleden. Daarnaast heeft hij een zoon, August. August is niet zo slim en leidt een buitensporig leven met veel drank en vrouwen. Hij neemt het niet zo nauw en zijn vader moet hem steeds weer uit de ellende halen.
Het boek bestaat uit 9 hoofdstukken en in elk hoofdstuk is een ander persoon die Charlotte ontmoet. Ze is waanzinnig populair. Het gonst als een lopend vuurtje door Weimar dat ze is gearriveerd. Ze wil op bezoek bij haar schoonzus en logeert in het beroemde hotel Zum Elephanten.
Ze krijgt helemaal niet de kans om bij de familie te gaan. Allemaal mensen uit Weimar komen bij haar langs, zoals Adele Schopenhauer, zus van de latere filosoof Arthur, de docent van het stedelijk gymnasium doctor Riemer en Goethes zoon August. Allemaal vertellen ze verhalen rond de wereldberoemde stadgenoot. Ze geven intrigerende inkijkjes in het leven van Goethe.
Thomas Mann: Lotte in Weimar. Oorspronkelijke titel: Lotte in Weimar (1939). Vertaald door Tinke Davids. Amsterdam: Uitgeverij De Arbeiderspers, 1987. ISBN: 90 295 3014 6. 383 pagina’s.
Klein leven, literatuur, orgelmuziek en Dantes Komedie
